PDF Trí khôn sáng tạo, Howard Gardner, Hoàng Hưng dịch

Trí khôn sáng tạo, Howard Gardner, Hoàng Hưng dịch

 

GIỚI THIỆU SÁCH

Tác giả khảo sát tiến trình sáng tạo của 7 danh nhân thuộc 7 lĩnh vực trí khôn khác nhau: Freud, Einstein, Picasso, Stravinsky, Eliot, Graham và Gandhi để rút ra những đặc điểm của tính sáng tạo của các cá nhân trong mối quan hệ giữa tư chất bẩm sinh, ảnh hưởng gia đình, quan hệ nghề nghiệp, xã hội và chính trị.

"Mặc dù các bậc cha mẹ có thể không có một đứa con đặc biệt yêu thích, nhưng các tác giả thì phải được phép có một cuốn sách đặc biệt yêu thích. Tôi đã viết trên 20 cuốn sách, nhưng theo nhiều cách, Trí khôn sáng tạo (Creating Minds) là cuốn tôi đặc biệt yêu thích. Việc chuẩn bị cho cuốn sách là một công việc của tình yêu. Tôi đã được hưởng thụ khi ngụp lặn trong những kho thông tin giàu có về bảy bậc thầy sáng tạo mà mình mô tả: xem xét những tư liệu đầu nguồn, đọc các tiểu sử và sổ tay của Sigmund Freud, xem các bộ phim về nữ nghệ sĩ múa Martha Graham quay trong những năm 1930 và 1940, miệt mài trên những bản thảo Đất hoang (The Waste Land) của T. S. Eliot, nghe đi nghe lại các bản nhạc mở đường của Igor Stravinsky, ngắm những phác họa cho tranh sơn dầu táo bạo nhất của Pablo Picasso, toan tính gộp lại nhiều phân mảnh tiểu sử mà Mahatma Gandhi để lại, và giải mã những hồ sơ khoa học quan trọng nhất của Abert Einstein. Giống như ghi danh vào bảy trường cao đẳng chọn lọc hay bảy khóa học trên đại học vậy.

Là một cậu bé chăm học lớn lên ở thành phố Scranton, bangPennsylvaniavào những năm 1950, tôi mê đọc sách. Thu hút tôi nhất là những cuốn sách tiểu sử và lịch sử từ nhiều xứ sở, nhưng tập trung nhất ở Tây Âu, xuất xứ của gia đình tôi, và Hoa Kì, ngôi nhà mới của chúng tôi. Tôi chỉ nghe nói đến tâm lí học khi vào trường cao đẳng, cho nên đương nhiên tôi ghi danh học môn chính là lịch sử. Chỉ đến khi bắt gặp những luận văn của Erik Erikson về lịch sử tâm lí học và tiểu sử tâm lí học tôi mới tìm thấy mái nhà trí tuệ của mình. Thế là tôi chuyển qua học về quan hệ xã hội (đại khái là các môn khoa học xã hội hay khoa học hành vi) và tôi thấy mình ngày càng bị hút sang ngành tâm lí học về sự phát triển con người.

Xung đột giữa hứng thú với khía cạnh tình cảm và óc tò mò về những chiều kích nhận thức của trải nghiệm nhân sinh tạm thời được giải quyết theo hướng thiên về nhận thức, đó là lúc tôi bắt đầu đọc các tác phẩm của nhà tâm lí học người Thụy Sĩ Jean Piaget vào cuối thời gian học cao đẳng. Tôi đọc rất nhiều tác phẩm của Piaget trong năm sau đại học ở Anh. Trong thời gian nhàn rỗi ấy, tôi cũng quen thuộc hơn với các ý tưởng và hình thức nghệ thuật của thời đại hiện đại: âm nhạc của Igor Stravinsky, tranh vẽ của các họa sĩ lập thể, văn phẩm của T. S. Eliot, và sự tuôn trào đáng kinh ngạc những sáng tạo về khoa học, nghệ thuật và chính trị diễn ra ở những nước chủ yếu của châu Âu trong những thập niên đầu thế kỉ XX. Trong khi tôi quyết định theo đuổi việc học cao học về tâm lí học phát triển, tôi đã trở nên bị ám ảnh ghê gớm bởi cái xã hội vốn sản sinh ra những công trình rực rỡ như thế mà cùng lúc lại rơi vào hai cuộc thế chiến tàn hại và một cuộc chiến tranh lạnh dai dẳng.

Hứng thú về lịch sử và tiểu sử của tôi có lúc lui lại phía sau, khi tôi đã nắm vững các phương pháp và kĩ thuật của môn tâm lí học phát triển thực nghiệm. Tôi biết ơn việc đào tạo có hệ thống ấy. Tuy nhiên, ngay sau khi bắt đầu học đại học, tôi đã cảm thấy các thầy và bạn học của mình rất thiếu hứng thú đối với những vấn đề về sáng tạo nghệ thuật. Trong quá trình học tập của mình, tôi đã dành nhiều công sức cho âm nhạc; tôi bỏ ra nhiều buổi tối trong suốt một năm sau đại học để khám phá nghệ thuật của thời hiện đại; vậy mà tôi tìm hoài cũng chẳng thấy có gì đề cập những phương diện ấy của đời sống trong các bài giảng của chư vị giáo sư hay trong những sách được chỉ định phải đọc. Cho nên tôi rất thích khi biết có một cơ sở nghiên cứu tên là Dự án Zero [Project Zero], đặc biệt chú trọng về bản chất của kiến thức và giáo dục nghệ thuật.

Dưới sự bảo trợ của Dự án Zero, trong 25 năm gần đây tôi đã nghiên cứu sự phát triển con người ở những đứa trẻ bình thường và những đứa trẻ có năng khiếu, cũng như sự suy sụp năng lực hay bộc lộ năng khiếu của con người trong những điều kiện tổn thương về trí não. Điểm hào hứng của Dự án là vấn đề bản chất sự biểu tượng hóa của con người, đặc biệt về những hình thức biểu tượng hóa vốn là chìa khóa của mọi nghệ thuật. Nhưng cụ thể hơn nữa, các đồng nghiệp của tôi và tôi đã điều tra xem những người trẻ tuổi trở thành nhạc sĩ hay nhà thơ, họa sĩ như thế nào, vì sao phần lớn họ không như thế, và những năng lực nghệ thuật ấy phát triển hay lụi tàn đi như thế nào trong các nền văn hóa của chúng ta và những nền văn hóa khác..." (Trích Lời tựa)

*Trí Khôn Sáng Tạo thực sự là một trong những cuốn sách có uy tín và hấp dẫn về tâm lý học giáo dục. Sách có giá trị tham khảo quan trọng trong thời kỳ giáo dục Việt Nam đang chuyển đổi căn bản từ giáo dục mang tính áp đặt sang nền giáo dục lấy học sinh làm trung tâm, phát huy trí sáng tạo của người học.



III. MỤC LỤC

Lời tựa cho bản in năm 2011

Tham khảo thêm đoạn viết trong Lời tựa cho bản in năm 2003

Phần I. DẪN LUẬN

1. Những dịp may gặp gỡ ở Zurich trong thời chiến

Bảy tư tưởng gia sáng tạo

Mục đích của sách này

Các đề tài tổ chức

Nghiên cứu những người cùng thời

Soi sáng một kỉ nguyên

Kỉ nguyên hiện đại

2. Những cách tiếp cận Tính sáng tạo

Việc nghiên cứu Tính sáng tạo che khuất việc nghiên cứu Trí khôn

Những cách tiếp cận về mặt nhận thức với Tính sáng tạo

Những cách tiếp cận về Nhân cách và Động cơ

Cách tiếp cận Sử lượng học

Cách tiếp cận của tôi đối với Tính sáng tạo

Nói lại về các đề tài tổ chức

Một quan điểm phát triển

Những vấn đề về Khảo sát theo kinh nghiệm

Các đề tài nổi lên

Phần II. Các nhà sáng tạo của kỉ nguyên hiện đại

3. Sigmund Freud: Một mình với thế giới

Những môn đồ đầu tiên

Bối cảnh và tuổi ấu thơ

Những năng khiếu phổ quát của Freud

Nghề nghiệp “đầu tiên” ở bộ môn Thần kinh học

Charcot và sự chuyển qua Tâm thần bệnh học

Cảnh đơn độc và những người tâm tình

Lĩnh vực và trường ở đêm trước đột phá của Freud

Những ý tưởng mấu chốt trong cuộc cách mạng Freud

Diễn giải các giấc mơ: Freud vào năm 1900

Khung cảnh thành Vienna

Freud như một thủ lĩnh: mở rộng mạng lưới

4. Albert Einstein: Mãi mãi trẻ thơ

Những câu đố thời thơ ấu

Làm chủ lĩnh vực

Nền tảng khoa học: từ Galileo đến Lorentz

Tư tưởng “Đặt Vật thể làm tâm điểm” của Einstein

Một năm đặc biệt và một lí thuyết đặc biệt

Tính tương đối: Số phận tức thời

Trở thành gương mặt thế giới: hai cuộc đấu tranh

Thuyết tương đối rộng/tổng quát

Bên ngoài dòng chính

Minh triết trực giác và suy tưởng

Đoạn tạm dừng (Interlude) I

5. Picasso Thần đồng và hơn nữa

Hiện tượng thần đồng

Picasso thần đồng

Chàng họa sĩ trẻ ở Paris

Những cô nàng Avignon: Tiến về một phong cách thử nghiệm rõ rệt

Người cùng làm nên chủ nghĩa lập thể

Hậu Lập thể: Cuộc sống của người nổi danh

Guernica: tác giả tự tuyên bố là Kiệt tác

Một thần đồng cao tuổi

6. Igor Stravinsky: Thi pháp và đường lối chính trị của Âm nhạc

Bộ mặt chính trị của sáng tạo

Tuổi ấu thơ Nga

Âm nhạc ở Trung tâm

Những thắng lợi ban đầu và cuộc gặp gỡ định mệnh

Làm chủ nghệ thuật ba lê: Con chim lửa và Petrouchka

Lễ đang quang của mùa xuân: Sáng tác âm thanh cho Thế kỉ Mới

Lễ đăng quang của mùa xuân: Buổi trình diễn và hậu quả

Từ thi pháp đến chính trị

Hôn lễ: một loại kiệt tác khác

Một quan hệ mới mẻ với âm nhạc quá khứ

Nhà tư tưởng và Con người ở độ chín

Tác phẩm bậc thầy cuối cùng

7. T. S. Eliot: Bậc thầy bên lề

Đất hoang (The waste land) - Đất hoang tìm lại được

Những mạch khác nhau trong thân thế của Eliot

Đứt đoạn ở Harvard

Những toan tính mới về cuộc sống

Hai nhà thơ hợp sức

Định cư ở châu Âu

Đất hoang: Bối cảnh và sáng tác

Các phản ứng với Đất hoang

Eliot như một con người của công chúng

Eliot, gương mặt văn chương vào thời trung niên

Eliot về cuối đời

Đoạn tạm dừng II

8. Martha Graham: Khám phá Vũ điệu Mĩ

Lĩnh vực Múa ở bước ngoặt của thế kỉ 393

Nước Mĩ thời Martha Graham, ở bước ngoặt giữa hai thế kỉ

Một nghề nghiệp mới

Bộ môn Múa mới

Trường cổ vũ Múa Hiện đại

Những toan tính cộng tác

Múa của Martha Graham đầu thập niên 1930

Một thời kì Mĩ

Những thăng trầm của các tỉ lệ cổ điển

Một cuộc đời nhảy múa

Suy thoái và đổi mới

Thành tựu của Graham

9. Mahatma Gandhi: Một ảnh hưởng đến những người khác

Ấn Độ dưới sự cai trị của Anh

Gandhi, một thiếu niên đạo đức

Quá nhiều lựa chọn về cuộc sống

Trưởng thành ở châu Phi

Học hỏi hình thế đất nước Ấn Độ

Các nguyên lí Satyagraha

Phương diện con người cá nhân của Gandhi

Một lãnh tụ quốc gia và quốc tế

Những năm cuối đời: Con người và Huyền thoại

Đoạn tạm dừng III

Phần III. Kết luận

10. Tính sáng tạo xuyên qua các lĩnh vực

Nhìn lại khung tổ chức

Một chân dung của nhà sáng tạo kiểu mẫu

Những vấn đề trọng yếu: Nhắc lại

Các khía cạnh xã hội - tâm lí

Các mẫu đời sống: hình dạng của tính sáng tạo

Đánh giá những sự không đồng bộ

Hai đề tài nổi lên

Những câu hỏi còn lại

Lời bạt: Kỉ nguyên hiện đại và thời đại sau nữa

Vấn đề

Bối cảnh

Định nghĩa Kỉ nguyên Hiện đại qua các lĩnh vực

Vượt quá kỉ nguyên hiện đại