PDF Giáo trình môi trường đại cương, Nguyễn Thị Thu Thảo

Giáo trình môi trường đại cương, Nguyễn Thị Thu Thảo

 

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU .......................................................................................... 3
MỤC LỤC ................................................................................................ 5
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................... 11
Chƣơng 1: KIẾN THỨC ĐẠI CƢƠNG VỀ KHOA HỌCMÔI
TRƢỜNG ............................................................................. 15
1.1. KHÁI NIỆM MÔI TRƢỜNG .......................................................... 15
1.1.1. Các định nghĩa ...................................................................... 15
1.1.2. Đối tƣợng, vai trò và nhiệm vụ của khoa học môi
trƣờng ............................................................................................. 18
1.2. PHÂN LOẠI MÔI TRƢỜNG .......................................................... 22
1.3. QUAN HỆ GIỮA CON NGƢỜI VÀ MÔI TRƢỜNG .................... 23
1.3.1. Sử dụng TNTN và các vấn đề môi trƣờng ........................... 25
1.3.2. Mối quan hệ giữa hoạt động KTXH và môi trƣờng ............. 26
1.4. CÁC CHỨC NĂNG CHỦ YẾU CỦA MÔI TRƢỜNG .................. 28
1.4.1. Môi trƣờng là không gian sống của con ngƣời và sinh
vật ................................................................................................... 29
1.4.2. Môi trƣờng là nơi chứa đựng và cung cấp tài nguyên .......... 29
1.4.3. Môi trƣờng là nơi tiếp nhận, chứa đựng và phân huỷ
chất thải .......................................................................................... 30
1.4.4. Môi trƣờng là nơi giảm nhẹ các tác động có hại của
thiên nhiên ...................................................................................... 31
1.4.5. Môi trƣờng là nơi lƣu trữ và cung cấp thông tin cho
con ngƣời ........................................................................................ 32
1.4.6. Phƣơng pháp tiếp cận trong nghiên cứu và giải quyết
các vấn đề môi trƣờng .................................................................... 33
1.5. TÌNH HÌNH MÔI TRƢỜNG THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
HIỆN NAY .............................................................................................. 34
6
1.5.1. Tổng quan những vấn đề môi trƣờng toàn cầu .............................. 34
1.5.2. Tình hình môi trƣờng Việt Nam hiện nay ..................................... 46
Chƣơng 2:CÁC THÀNH PHẦN CƠ BẢNCỦA MÔI TRƢỜNG ..... 53
2.1. THẠCH QUYỂN (LITHOSPHERE) ............................................... 53
2.1.1. Sự hình thành Trái Đất và cấu trúc của thạch quyển ............ 53
2.1.2. Đặc điểm của lớp vỏ phong hóa ........................................... 57
2.1.3. Sự hình thành đất .................................................................. 60
2.1.4. Các hình thái cơ bản của địa hình hiện đại........................... 62
2.2. THỦY QUYỂN (HYDROSPHERE) ............................................... 65
2.2.1. Thành phần, phân loại nƣớc thiên nhiên .............................. 66
2.2.2. Vai trò của nƣớc ................................................................... 66
2.2.3. Sự hình thành nƣớc và sự chuyển đổi các hình thái
nƣớc ................................................................................................ 67
2.2.4. Sự phân bố nƣớc trong tự nhiên ........................................... 69
2.3. KHÍ QUYỂN (ATMOSPHERE) ...................................................... 74
2.3.1. Cấu trúc của khí quyển ......................................................... 74
2.3.2. Thành phần của khí quyển ................................................... 76
2.4. SINH QUYỂN (BIOSPHERE)......................................................... 81
2.4.1. Khái niệm ............................................................................. 81
2.4.2. Đặc điểm của sinh quyển ..................................................... 81
Chƣơng 3: CÁC NGUYÊN LÝ SINH THÁI HỌC ỨNG
DỤNGTRONG KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG ................ 85
3.1. KHÁI NIỆM VỀ SINH THÁI HỌC ................................................ 86
3.2. CÁC YẾU TỐ SINH THÁI VÀ ẢNH HƢỞNG CỦA CHÚNG
LÊN SINH VẬT ...................................................................................... 87
3.2.1. Khái niệm về các yếu tố sinh thái ........................................ 87
3.2.2. Ảnh hƣởng của các yếu tố sinh thái lên sinh vật .................. 87
7
3.3. QUẦN THỂ ...................................................................................... 91
3.3.1. Định nghĩa ............................................................................ 91
3.3.2. Các đặc điểm quần thể ......................................................... 91
3.4. QUẦN XÃ ........................................................................................ 95
3.4.1. Khái niệm ............................................................................. 95
3.4.2. Các đăc̣ trƣng của quần xã ................................................... 95
3.5. HỆ SINH THÁI, CẤU TRÚC HỆ SINH THÁI VÀ CÁC
KIỂU HỆ SINH THÁI CHÍNH ............................................................... 99
3.5.1. Định nghĩa hệ sinh thái ......................................................... 99
3.5.2. Cấu trúc của hệ sinh thái .................................................... 100
3.5.3. Chức năng cơ bản của hệ sinh thái ..................................... 100
3.5.4. Các hệ sinh thái chính ........................................................ 101
3.6. VÒNG TUẦN HOÀN VẬT CHẤT VÀ DÒNG NĂNG
LƢỢNG TRONG HỆ SINH THÁI ....................................................... 102
3.6.1. Vòng tuần hoàn vật chất ..................................................... 102
3.6.2. Dòng năng lƣợng trong hệ sinh thái ................................... 104
3.6.3. Các mối quan hệ về năng lƣợng trong hệ sinh thái ............ 104
3.7. TÁC ĐỘNG CỦA CON NGƢỜI LÊN HỆ SINH THÁI ............... 107
3.7.1. Thay đổi các yếu tố sinh vật ............................................... 107
3.7.2. Thay đổi yếu tố lý, hóa ....................................................... 107
3.7.3. Giản hóa các hệ sinh thái .................................................... 108
3.8. CHỈ THỊ SINH THÁI MÔI TRƢỜNG .......................................... 108
3.8.1. Khái niệm chỉ thị sinh thái môi trƣờng .............................. 109
3.8.2. Một số đặc điểm của sinh vật chỉ thị .................................. 109
Chƣơng 4: TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN ....................................... 117
4.1. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI TÀI NGUYÊN ............................ 118
4.1.1. Khái niệm ........................................................................... 118
4.1.2. Phân loại TNTN ................................................................. 119
8
4.1.3. Các quan điểm xác định giá trị các loại TNTN .................. 122
4.2. TÀI NGUYÊN ĐẤT ....................................................................... 123
4.2.1. Vai trò của đất .................................................................... 124
4.2.2. Sự phân bố tài nguyên đất trên lục địa ............................... 125
4.2.3. Tài nguyên đất Việt Nam ................................................... 126
4.2.4. Các vấn đề suy thóai đất ở Việt Nam ................................. 129
4.3. TÀI NGUYÊN RỪNG ................................................................... 133
4.3.1. Rừng và các kiểu rừng ........................................................ 133
4.3.2. Tầm quan trọng của rừng đối với môi trƣờng .................... 135
4.3.3. Tài nguyên rừng ở Việt Nam ............................................. 135
4.4. TÀI NGUYÊN SINH VẬT ............................................................ 138
4.4.1. Khái niệm ........................................................................... 138
4.4.2. Vai trò của đa dạng sinh học .............................................. 139
4.4.3. Đa dạng sinh học ở Việt Nam ............................................ 141
4.4.4. Bảo tồn đa dạng sinh học ................................................... 142
4.5. TÀI NGUYÊN NƢỚC ................................................................... 144
4.5.1. Đặc điểm tài nguyên nƣớc .................................................. 145
4.5.2. Tài nguyên nƣớc ở Việt Nam ............................................. 147
4.5.3. Vấn đề sử dụng nƣớc mặt ở Việt Nam ............................... 147
4.5.4. Giải pháp bảo vệ tài nguyên nƣớc ...................................... 151
4.6. TÀI NGUYÊN BIỂN ..................................................................... 153
4.6.1. Đặc điểm tài nguyên biển ................................................... 153
4.6.2. Các vấn đề khai thác biển và đại dƣơng ............................. 154
4.6.3. Tài nguyên biển Việt Nam ................................................. 154
4.7. TÀI NGUYÊN KHÍ HẬU .............................................................. 156
4.8. TÀI NGUYÊN KHOÁNG SẢN .................................................... 159
4.8.1. Đặc điểm tài nguyên khoáng sản ........................................ 159
4.8.2 Tài nguyên khoáng sản Việt Nam ....................................... 160
9
4.9. NĂNG LƢỢNG .............................................................................. 161
4.9.1. Khái niệm và phân loại năng lƣợng ................................... 161
4.9.2. Đặc điểm tài nguyên năng lƣợng ....................................... 162
4.9.3. Sử dụng năng lƣợng ở Việt Nam ........................................ 164
Chƣơng 5: DÂN SỐ HỌC VÀ CÁC NHU CẦU CỦA CON
NGƢỜI ............................................................................... 167
5.1. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ DÂN SỐ HỌC .................................... 168
5.2. QUÁ TRÌNH DÂN SỐ VÀ CƠ CẤU DÂN SỐ ............................ 168
5.2.1. Quá trình dân số ................................................................. 168
5.2.2. Khái niệm cơ cấu dân số .................................................... 173
5.3. LỊCH SỬ GIA TĂNG DÂN SỐ THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM ....... 177
5.3.1. Lịch sử dân số thế giới ....................................................... 177
5.3.2. Lịch sử dân số Việt Nam .................................................... 178
5.4. MỐI QUAN HỆ GIỮA DÂN SỐ, MÔI TRƢỜNG VÀ TÀI
NGUYÊN .............................................................................................. 179
5.5. NHU CẦU VÀ CÁC HOẠT ĐỘNG THỎA MÃN NHU CẦU
CON NGƢỜI ......................................................................................... 180
5.5.1. Nhu cầu lƣơng thực thực phẩm .......................................... 182
5.5.2. Nhu cầu năng lƣợng ........................................................... 186
5.5.3. Nhu cầu về không gian ....................................................... 188
5.5.4. Các nhu cầu khác của con ngƣời ........................................ 190
Chƣơng 6: TÁC ĐỘNG CỦA CON NGƢỜI ĐỐI VỚI MÔI
TRƢỜNG ........................................................................... 195
6.1. KHÁI NIỆM Ô NHIỄM MÔI TRƢỜNG ...................................... 196
6.2. TÁC NHÂN GÂY Ô NHIỄM MÔI TRƢỜNG ............................. 196
6.3. NGUỒN GÂY Ô NHIỄM MÔI TRƢỜNG .................................... 196
6.4. CÁC TIÊU CHUẨN MÔI TRƢỜNG ............................................ 198
10
6.5. Ô NHIỄM NƢỚC ........................................................................... 199
6.5.1. Nguyên nhân gây ô nhiễm nƣớc ......................................... 199
6.5.2. Đặc điểm của sự ô nhiễm môi trƣờng nƣớc ....................... 201
6.6. Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ ................................................................ 204
6.6.1. Nguyên nhân gây ô nhiễm không khí ................................. 204
6.6.2. Đặc điểm của sự ô nhiễm môi trƣờng không khí ............... 205
6.7. Ô NHIỄM ĐẤT .............................................................................. 210
6.7.1. Nguyên nhân gây ô nhiễm đất ............................................ 210
6.7.2. Đặc điểm của ô nhiễm đất .................................................. 211
6.8. CÁC LOẠI Ô NHIỄM KHÁC ....................................................... 213
6.8.1. Ô nhiễm tiếng ồn ................................................................ 213
6.8.2. Ô nhiễm ánh sáng ............................................................... 213
6.9. GIẢI PHÁP BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG .......................................... 214
6.9.1. Các giải pháp phòng ngừa ô nhiễm nƣớc ........................... 215
6.9.2. Các giải pháp phòng ngừa ô nhiễm không khí ................... 215
6.9.3. Các giải pháp phòng ngừa ô nhiễm đất .............................. 216
6.9.4. Các giải pháp phòng ngừa những loại ô nhiễm khác ......... 216
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 219